روش کشورداری شاپور اول
شاپور یکم فرزند اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی بود و 30 سال در ایران پادشاهی کرد. در زمان او مرزهای ایران گسترش یافت و او توانست امپراتوری بزرگ ساسانی را با قدرت و شوکت نگهداری کند.
شاپور اول چه در جنگ و چه در صلح پادشاه موفقی بود. روزی یکی از پادشاهان روم در نامه ای به شاپور نوشت: «ای شاه ایران! از پیشرفت‌های شما در کار جنگ و امور کشورداری و فراهم کردن آسایش مردم چیزهای زیادی شنیده‌ام. اما نمی‌دانم سبب این همه موفقیت شما چیست؟ دوست دارم روش شما را در پیش گیرم.» شاپور در جواب او نوشت: «من این موفقیت‌ها را با پرداختن به کارهای زیر به دست آوردم:
- هرگز کار امر و نهی را شوخی نگرفتم؛
- هر وعده‌ای که دادم، به آن عمل کردم؛
- به خاطر هوس‌های نفسانی نجنگیدم؛
- با امید دادن، نه بازور، قلب‌های مردم را تسخیر کردم؛
- مردم را از اموری که جان و مال و آبرویشان را به مخاطره می‌انداخت، آگاه کردم؛
- گناهکاران را متناسب با گناهی که مرتکب شده‌بودند، مجازات کردم؛
- خطاکاران را برای حفظ عدالت مجازات کردم، نه به خاطر خشم خود؛
- معاش همه مردم را فراهم ساختم؛
- چیزهای بیهوده را از میان برداشتم.»
می‌گویند، شاپور به یکی از استانداران خود نوشت: «وقتی از مردی شایستگی خواهی حقوق کافی به او بده و به وسیله یاران لایق کمکش کن و در تدبیر امور آزادش نه، که چون مقرری‌اش کافی باشد، طمع نبرد و چون به کمک یاران نیرو گیرد، در مقابل دشمنان سخت‌تر شود و چون در تدبیر امور آزادی عمل داشته‌باشد، در عواقب کار خود بیندیشد. آن‌گاه وی را از کاری که برایش در نظر گرفته‌ای آگاه ساز تا از پیش آماده آن شود و خاطر بدان مشغول دارد. اگر کار چنان کرد که انتظار می‌رفت، مقصود خویش با وی در میان گذار و پیش بردن او را وظیفه خود شمار. پس اگر کردار او موافق دستور تو بود، انجام مقصود خود را به عهده او گذار و انعام بیش تر او را وظیفه خود شمار و اگر از کار تو بگشت حجت بر او نه، و دست به مجازاتش گشای، و درود بر تو باد.»
شاپور همیشه به هرمزد و دیگر پسرانش نصیحت می‌کرد: «اخلاقتان را چون مقامتان عالی کنید و کرمتان را بالا برید و کوششتان را به تناسب اقبالتان بیفزایید.»
شاپور، تجربه‌های خود را در زمینه کشورداری در کتابی کوچک نوشت تا آیندگان از آن استفاده کنند. این کتاب «عهد شاپور به پسرش هرمزد» نام داشته‌است. بعضی از موضوع‌های کتاب عبارتند از:
- روش درست دریافت مالیات؛
- لزوم گماشتن جاسوس در میان مردم و در میان سران کشور؛
- درباره به وجود آوردن امنیت برای مردم؛
- درباره احسان و نیکی کردن؛
- درباره چگونگی مشورت کردن.
البته، پس از مرگ شاپور، بسیاری از برگه‌های این کتاب به مرور زمان از بین رفتند.
منبع: کتاب شاپور یکم
نوشته: محمد شکری فومشی
چاپ دوم: 1385