آگاهي‌هاي درباره جشن اسفندگان
«اي آرمئي‌تي، اي نماد و نشانه ايمان و دوست داشتن، آن پرتو ايزدي را كه پاداش زندگاني سراسر نيك‌منشي است، به من ارزاني دار» (گات‌ها هات 43 بند يك)
«سپندارمز» يا «سپنتا آرمئي‌تي» ايزد بانوي زمين است و جشن اسفندگان يادآور اين امشاسپند سودرسان است.
آرمئي‌تي را فروتني، بردباري و فرمانبرداري معنا كرده‌اند و اين امشاسپند نماد و نشانه‌اي از اين معاني و افزودن بر آن، ايمان و فداكاري و مهر و محبت دانسته‌اند كه ياري‌رسان و پشتيبان زنان نيك و پارسا به شمار مي‌رود.
آيين بزرگداشت اين ايزد بانو و جشن اسفندگان هم‌اكنون در 29 بهمن ماه برگزار مي‌شود و در ايران باستان در روز پنجم از ماه اسفند بود. چون سپندارمز يا سپندارمزد نام پنجمين روز از روزهاي ماه زرتشتي است.
ابوريحان بيروني در كتاب آثار الباقياقيه آورده‌است: «اسفندارمز فرشته موكل بر زمين است...
سپندارمز در ماه سپندارمز به جهت يكي شدن نام روز با ماه عيد زنان بوده‌است و مردان به زنان هديه مي‌دادند.
اين رسم در شهرهايي چون اصفهان، ري و پهله و شهرهاي مركزي و غرب ايران باقي‌مانده‌است و به فارسي مزدگيران گويند.» چنان‌كه بيروني نيز اشاره كرده‌است، سپاس و ستايش مادران و زنان از ويژگي‌هاي اسفندگان است. در اين روز زنان و مادران لباس نو مي‌پوشند و انجام كارهاي خانه بر عهده پدران و فرزندان است. در اوستا مجموعه نوشته‌هاي دين و آئيني نيز بارها به زنان پارسا و نيك، درود فرستاده‌شده، جايگاه و مقام بلند معنوي براي آنها آرزو مي‌شود.
«…از بين زنان و مردان، كسي كه برابر آيين راستي ستايشش بهتر است، مزدا اهورا از آن آگاه است.
زنان و مردان را ما مي‌ستاييم… اين زمين را با زناني كه روي آن زندگي مي‌كنند، مي‌ستاييم. اي اهورامزدا مي‌ستاييم زناني را كه در اثر درستكاري و راستي سرآمد شده‌اند… ما مي‌ستاييم مردان و زنان نيك انديش كه در هر كشور با وجدان نيك بر ضد بدي قيام مي‌كنند… كدبانوي خانه را كه اشو و سردار اشو است مي‌ستاييم. زن پارسايي را مي‌ستاييم كه بسيار نيك‌انديش بسيار نيك‌گفتار، بسيار نيك‌كردار، فرهيخته باشد. اي اهورامزدا ما مي‌ستاييم ياري رسان را…»
و از سوي ديگر سپنته آرمئي‌تي در نقش مادي خود نگهبان زمين شناخته‌مي‌شود و اين به دليل ويژگي‌هاي مشترك زمين با زن مانند زايندگي، فروتني، مهرباني، بردباري و مهر و محبت شايسته است. سپندارمز، روز زن و زمين ناميده مي‌شود. پس هم‌اكنون در گاه‌شماري خورشيدي با روز بيست و نهم ماه بهمن برابر شده است و براي گراميداشت زمين و زن گرفته مي‌شود. اسفندگان روز مادر، روز زن و زمين، گراميداشت همه فروزگان پسنديده نيكوي انساني كيش زرتشت است.
جايگاه وي در نزد اهورامزدا به گونه‌اي است كه ايزدان و ايزد بانواني چون آبان، آناهيتا و ماراسپند به همكاري وي گمارده‌شده و به فرمان اهورا با اين دستياران مينوي، زمين پاك نگاه داشته مي‌شود. اين ايزد بانو به همراه دستياران خويش و ديگر مينويان با تيرگي‌ها مي‌جنگند تا خورشيد را در روز ديگر از خاوران بيرون بياورند. برپايه باورهاي مزديسنا، سپندارمزد موكل بر دوازده ماه سال و پنجمين روز از هر ماه است و در ايران باستان پنجمين روز از ماه اسفند جشني بزرگ بر پا مي‌شد و به آن جشن اسفندگان گفته‌مي‌شد. اين جشن به نام‌هاي ديگر نيز نامبردار بوده؛ جشن مزدگيران، مژده‌گيران و گژدم. اين جشن به جشن زنان نيز معروف بوده و زنان در اين روز از همسران خود هدايايي دريافت مي‌كردند. ويژگي‌هاي اين ايزد بانو در نوشته‌هاي ديني شخصيت مادرانه و بردبارش بوده‌است. در آيين مزديسنا براي اين ايزد بانو دشمنان بزرگي برشمرده‌شده؛ بزرگترين اين دشمنان «تروميئتي»، ديو غرور و نخوت است. در اين آيين، اهورا، نماد زميني سپندارمزد را «بيدمشك» قرار داده و خويشكاري وي را پرورش آفريدگان و گسترنده چراگاه‌ها مقرر كرده‌است.
اين ايزدبانو جايگاه ويژه‌اي نزد ايرانيان باستان داشته‌است. در اين باورها فرمان برداشتن تيروكمان از سوي وي به آرش داده‌شد تا به آن مرز ايران و توران تعيين شود. و سپندارمزد با رخصت از منوچهر به پرسش‌هاي افراسياب بد كنشت پاسخ گفت و آب به ايران شهر باز آمد.
منابع :
1- آيين اختيار نوشته كورش نيكنام
2- دوهفته نامه امرداد شماره 154