گزارش بررسی تامین نیاز هیزم آتش بهرام در آدریان تهران


آتشکده با مجموعه آدريان و کتابخانه و مدرسه و سالن‌هاي وابسته به آن، آتش عشق و دانش و مهر و خرد و هماهنگي و همازوري مي‌آموزد و اشويي را گسترش مي‌دهد.
ما زرتشتیان آتش بهرام را که از آتش نياکاني و 16 آتش صنوف گوناگون تهيه شده است را به عنوان نماد و پرچم هويت خود گرامي داشته و به آن افتخار مي‌کنیم .باشد که همچون نیاکانمان در دوره‌های سخت تاریخ، پاسبانانی شایسته در برافراشتگی این پرچم باشیم.  
تامین هیزم مناسب و استفاده از چوبهای آیینی برای آتش بهرام از جمله مهمترین برنامه های راهبری گروه مدیریت آدریان تهران می باشد. به همین منظور انتخاب انواع چوب از دیدگاه دینی و علمی، تدوین برنامه مصرف بهینه چوب، شناسایی منابع تامین انواع هیزم و ایجاد سیستم منظم و هماهنگ در انتقال ، نگهداری و مصرف آنها مورد بررسی قرار گرفته است که در گزارش حاضر به شرح اقدامات انجام شده می‌پردازیم.
لازم به ذکر است به منظور استمرار در تکمیل و افزایش دانش فنی لازم ، تمهیداتی اندیشه شده که چشم انداز تامین بهنگام و مناسبتر هیزم در سالهای آتی را مطلوبتر می نماید.

چوب و فرآیند سوختن

چوب درختان پس از قطع دارا ي مقدار زيادي آب ميباشد كه ممكن است گاهي در بعضي از گونه ها به 200% وزن خشك چوب برسد.عامل رطوبت معایب گوناگونی را برای مصرف ایجاد می کند که در اینجا سنگینی چوب مرطوب، حمله آفات به چوبهای مرطوب و اختلال در سوختن برای ما مهم خواهد بود.
ساختار سلولی چوب بسیار شبیه به دسته نی های نوشیدنی است که در کنار هم قرار گرفته اند. اگر به انتهای یک چوب ، با زره بین نگاهی دقیق بیندازید می توانید به وضوح ببینید که این سلولهای ریز خرد شده در کجا قطع شده‌اند.

                                          


عمده رطوبت چوب به سبب شیرابه ای است که در داخل نی ها وجود دارد و به آب آزاد معروف است ، که با قطع درخت به تدریج از چوب خارج می شود. بخش مهم رطوبت چوب به سبب آبی است که در دیواره های سلولی گرفتارند (فرض کنید نی ها کاغذی هستند) این آب را آب آغشتگی گویند و میزان رطوبت در این مرحله در تمام چوبها بطور متوسط 30 در صد وزن خشک چوب می باشد. برای دفع این رطوبت بصورت طبیعی ماه ها بایستی به انتظار نشست که این مدت بستگی به شرایط محیطی و ابعاد و گونه چوب دارد.
چوب پس از خشک شدن بهتر می سوزد و حتی گرم شدن آن به بهتر سوختن چوب کمک می کند .چوب در دمای 230 درجه سانتیگراد حالت ذغالی به خود می‌گیرد، در دمای 275 درجه سانتیگراد نیز به سرعت تجزیه شده و در صورت تماس با شعله ای کوچک شروع به سوختن می‌نماید. چوب‌ها در حرارت‌های بالاتر خود به خود شعله ور می‌گردند.

چوبهای آیینی

در اوستا از چهار گیاه  اورواسنَه ، وُهو گَئُوَنَه ، وُهو کِرِتی ، هَذانَئپَتَه به عنوان خوشبو‌ترین گیاهان برای آتش اهورا داده نامبرده شده است. در سنت پارسیان اورواسنَه را چوب صندل و وُهو گَئُوَنَه را درختی که از آن لُبان استخراج می‌کنند و وُهو کِرِتی را عود و هَذانَئپَتَه را چوب انار دانسته‌اند. هَذانَئپَتَه در تهیه پراهوم و حتی تهیه برسم استفاده می‌شده و بر اساس پژوهش‌ها هم دارای بوی خوش و هم خاصیت ضدعفونی داشته است.

چوب‌های مناسب و نامناسب برای سوزاندن
**     چوب هایی که برای آتش مناسب هستند.
چوب سخت؛ چوب های سخت که از درختان پهن برگ به دست می آیند به خوبی و به آرامی میسوزند و زغال های بادوامی را به جا میگذارند. اکثردرختان میوه مانند هلو، زردآلو، گیلاس، بادام، گردو (به غیر از توت) و چوب درختان انار از این جمله اند.
خوشبختانه با وجود درختان انار در محدوده آرامگاه زرتشتیان تهران (قصرفیروزه) و امکان هرس سالانه آنها می‌تواند بخشی از هیزم مورد نیاز آدریان را تامین نماید.
**     چوب هایی که برای آتش مناسب نیستند.
چوب نرم؛ اینگونه چوبها که عمدتا از درختان سوزني برگ به دست می آیند، به سرعت سوخته و خاکستر میشوند و در واقع میتوان گفت آتش کارآمد و موثری نداشته و توصیه نمی شود. چوب درختان کاج و سرو از جمله این چوب‌ها می‌باشند.
چوب‌های تر ؛ هم به لحاظ عملی و هم بدلیل آیینی برای آتش مناسب نیستند. بر اساس سنت و باورهای نیاکان ما در آتش باید هیزم و چوبهای خشک شده و خوش بو و خوش سوز نهاد، چون آتش باید به حرمت نگاه داشته شود. برای احترام به حفظ محیط زیست که از اصول دین زرتشتی می‌باشد، شایسته است از شاخه‌های بی ثمر هرس شده درختان استفاده شود.
 هیزم به دست آمده از هرس درختان گرچه از نظر باغبانی ظاهرا خشک است ولی از نظر فیزیکی در حدود 30 در صد رطوبت به همراه دارد. لذا باید حداقل ۶ تا ۹ ماه از قطع آن بگذرد تا آماده سوزاندن شود( بر مبنای توصیه های آیینی این زمان بایستی یک سال باشد).
هیزُم
در حال حاضر مقطوعات چوبی که تحت نام هیزم مصطلح است ، عمدتا برای تامین مواد اولیه صنایع چوب و کاغذ و درصد کوچکی هم برای سوخت شومینه و تهیه ذغال می باشد که زنجیره تامین مناسب آن شکل گرفته و شبکه گسترده ای در سطح کشور فعال است که روزانه بالغ بر 5000 تن به ارزش پنجاه میلیارد تومان هیزم را مصرف می‌نماید.
همچنین لازم است توجه شود که هر یک از مصرف کنندگان مذکور برحسب فرآیند نهایی، استانداردهایی را در شبکه یاد شده متداول نموده اند که زنجیره تامین از ادارات منابع طبیعی تا مصرف کننده نهایی ، شرایط خود را با آن استانداردها تطبیق داده اند.
با توجه به همین مختصر می توان دریافت که نیاز هیزم آتش آدریان نمی‌توانست با مصرف بسیار اندک خود (حداکثر30 کیلو روزانه) تاثیری در روشهای معاملات هیزم در کشور داشته باشد. از طرف دیگر رعایت نکات آئینی مانع از آن می شد که گروه مدیریت آدریان خود را با روشهای جاری متداول تطبیق دهد.
بنابراین ضرورت انجام مطالعات مستقل در جهت تامین هیزم مناسب آتش آدریان تشخیص داده شد که این گزارش نتیجه فاز اول این بررسی ها می باشد.
انتظار می رود در ادامه این روند با ایجاد زنجیره تامین تخصصی هیزم مناسب به سمت مشارکت همکیشان در این مهم و حتی تولید و نگهداری درختان مورد نیاز گام برداریم.
هیزم مناسب آتش آدریان
بر پایه بررسی شیوه‌های استفاده از هیزم‎ بین موبدان و آتشبندان ایرانی و پژوهشهای انجام شده، هیزم‌های مورد استفاده برای آتش بهرام یا آدران را می‌توان در سه گروه تقسیم نمود:
**     هیزم‌های وَرسوز
از جمله چوب‌های سخت می‌باشند، شاخه و تنه درختان میوه(هلو، زردالو، گیلاس،...)، بادام، گردو و درختانی که چوب آنها از تراکم بالایی برخوردارند ( البته بجز توت که مناسب نمی‌باشد) و قطر بیشتری دارند (مناسبترین قطر 20-10 سانتیمتر و طول 40-30 سانتیمتر) را میتوان در کناره آتش مجمر برای مداوم‌سوزی استفاده نمود.
**     هیزم‌های بَرسوز
هیزم‌های با قطرهای متوسط که بر روی بخش میانی آتش مجمر قرار داده و برای ایجاد شعله بکار می‌رود، مناسب‌ترین هیزم بَرسوز می‌تواند با قطر  5  الی 10 سانتیمتر و طول 30 الی40 سانتیمتر از درختان میوه و ترجیحا انار باشد که هم چوب آیینی بوده و بوی خوش داشته و هم ایجاد اَخگر می نماید.
**     هیزم‌های کوچک و نازک (چوب آتشگیر)
چوب‌های باریک و کوچک (مناسبترین قطر 5-1 سانتیمتر و طول 15-10 سانتیمتر)، از درختان  میوه، صنوبر، صندل و انار را می‌توان برای اشتعال هیزم‌های بزرگتر بکار برد و بدین ترتیب ضرورت استفاده از هر گونه مواد زاید مانند کاغذ، روغن،..... برای شعله ور کردن آتش منتفی است.

هیزمهای: (1) وَرسوز، (2) بَرسوز و (3) آتشگیر



مشخصات هیزم مناسب آتش در آدریان تهران
جدول زیر مشخصات هیزم مناسب آتش آدریان را بر اساس تجربیات پیشین و یافته های اخیر ارائه می‌دهد.

انبار هیزم
در راستای ایجاد فضای مناسب جهت انبار کردن هیزم‌های مورد نیاز آدریان تهران، دو مکان به این موضوع اختصاص یافته است. انبار هیزم آدریان با گنجایش کمتر برای نگهداشت هیزم‌ مورد استفاده در دوره‌های کوتا مدت تجهیز گردیده است.  انبار هیزم در محل آرامگاه با گنجایش بیشتر برای خُرد کردن هیزم‌های بزرگتر، نگهداشت هیزم در حجم بالاتر و همچنین ایجاد فضای مناسب برای خشکاندن هیزم‌های تر در نظر گرفته شده است. با همکاری هیات اجرایی آرامگاه زرتشتیان تهران(قصرفیروزه) و دهش هزینه‌های آن توسط خیراندیش، بخشی از انبار آهن موجود در آرامگاه، بهسازی گردیده و با ساخت قفسه های آهنی استاندارد، مکانی مناسب جهت انبار هیزم آماده بهره برداری شده است. همچنین با تخلیه و بهسازی انبار هیزم موجود در آدریان تهران و ساخت قفسه، امکان انبار هیزم مورد نیاز میسر گردید. بدین ترتیب کلیه هیزم‌های مورد نیاز ابتدا به انبار آرامگاه انتقال، در صورت نیاز خُرد و در قفسه های مناسب چیده خواهد شد، سپس بر حسب نیاز و طبقه بندی مشخص، در دوره‌های تعیین شده هیزم مورد نیاز به محل آدریان منتقل خواهد شد.
جا دارد از فعالان صنعت چوب که با راهنمایی‌های بی دریغ خود ما را در شیوه صحیح ساخت انبار و قفسه‌ها و همچنین استفاده درست و بهینه از منابع چوب برای آتش آدریان رهنمود فرموده اند کمال سپاسگزاری را داشته باشیم.

انبار هیزم آرامگاه



انبار هیزم آدریان

گنجایش انبار هیزم در آرامگاه و آدریان
قفسه های ساخته شده در انبارهای هیزم دارای مشخصات زیر می‌باشند.
هر قفسه در پنج طبقه به طول 8/1 متر، ارتفاع 40 سانتیمتر و عمق 30 سانتیمتر می‌باشد. در انبار آدریان به دلیل فضای محدودتر، قفسه های به طول 6/1 و 2/1 متری هم ساخته شده است. هر ردیف دارای دو قفسه پشت سر هم می‌باشد که طول هر ردیف 6/3 ، 4/3 و 3 متر خواهد شد.

قفسه های ساخته شده جهت انبار و نگهداری هیزم



جدول زیر تعداد و متراژ قفسه ها بر مبنای کارکرد هیزم‌ها در آدریان و آرامگاه را ارائه داده است.

برمبنای تعداد باکسها، حداقل، حداکثر و میانگین ابعاد و وزن هیزم‎‌ها و همچنین با در نظر گرفتن متوسط وزن مخصوص هیزمهای موجود ( چوب درختان زردآلو، بادام، گردو و انار)، گنجایش انبار هیزم آدریان و آرامگاه برآورد گردیده است.
با بررسی‌های انجام شده، هر قفسه به طور متوسط گنجایش 4/1 مترمکعب و وزنی معادل 800 کیلوگرم هیزم را دارد بر همین اساس هر ردیف قفسه گنجایش 2.5 مترمکعب و وزنی معادل 1500 کیلوگرم  را دارا می‌باشد.
در جدول زیر گنجایش وزنی انبار هیزم آدریان و آرامگاه ارائه شده است. لازم به ذکر است جهت انبار هیزم‌های آتشگیردر آدریان تهران از قفسه های کف‌دار استفاده شده که با توجه به وزن مورد نیاز سالانه حدود 100 کیلو می‌توان در این مکان نگهداری نمود.

انبار هیزم آرامگاه و آدریان به طور متوسط گنجایش 10و 6 تن را دارند که این میزان تا حداکثر 11 تن برای آرامگاه و 7 تن برای آدریان قابل پیش‌بینی می‌باشد.
اختصاص فضای مناسب جهت خشک نمودن هیزمهای تر
با هدف‌گذاری ایجاد فرهنگ تامین هیزم آدریان از طریق همکیشان و همچنین استفاده از چوب‌های هرس شده باغ‌های انار در محدوده آرامگاه به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین چوب آیینی آتش بهرام، ترتیبی اتخاذ گردیده تا در محوطه جلوی انبار چوب فضایی جهت دپوی چوبهای تر اختصاص داده شود. همچنین در انبار چوب آرامگاه همیشه دو ردیف قفسه خالی با گنجایش تقریبی 3 تن جهت نگهداشت و خشکاندن چوب‌های تر در نظر گرفته شده است.
میزان هیزم مورد نیاز آدریان
مصرف روزانه هیزم در شهریور و مهرماه سال 1402 در آدریان تهران نشان می‌دهد، متوسط مصرف روزانه هیزم در آدریان تهران وزنی معادل 26 کیلوگرم و سالانه حدود 5/9 تن (معادل دو خاور) هیزم نیاز می‌باشد. بدیهی است با افزایش مهارت در استفاده از هیزم و دانش بهره‌برداری از هیزم‌های مناسب می‌توان این میزان را به مقدار قابل توجهی بهینه نموده و کاهش داد.

تامین هیزم آدریان تهران در تاریخ  24/5/1402 از یزد
در امرداد ماه سال 1402 به میزان 4/4 تن هیزم مناسب از یزد با دهش همکیشی نیک اندیش تهیه گردیده است. هزینه تمام شده تامین هیزم تا محل مصرف (آدریان تهران)، در تاریخ یاد شده به ازای هر کیلوگرم 7350 تومان می‌باشد. علاوه بر هزینه‌های فوق در آینده بایستی هزینه بارگیری هیزم در آرامگاه به داخل نیسان و حمل از آرامگاه به آدریان و تخلیه و چیدمان در قفسه‌های انبار آدریان را نیز در نظر گرفت.
بر مبنای استعلام های انجام شده از هیزم‌فروشان اطراف تهران در همان تاریخ، مبلغ هر کیلوگرم هیزم بین 6 تا 8 هزار تومان بدون احتساب بارگیری و حمل و...... بوده‌ است. ضمن اینکه بایستی به این نکته مهم توجه داشت که هیزم فروشان بومی تهران همه نوع هیزم را از جمله هیزم درختان سرو و کاج و توت و...... که به هیچ عنوان مناسب استفاده در آتش بهرام نمی‌باشند را به طور درهم در اختیار می‌گذارند، در صورتیکه هیزم فروش یزد ( آقای حسینی) بدلیل سابقه شناخت و تامین هیزم کلیه آتشکده‌های یزد دقیقا هیزم‌های مورد نظر و مناسب را در دسترس قرار می‌دهد.

جا دارد از موبد دکتر مهربان پولادی و آقای ایزدی که تمامی هماهنگی های لازم جهت تهیه و ارسال هیزم از یزد و کسب مجوز حمل چوب از اداره منابع طبیعی را انجام داده‌اند کمال سپاسگزاری را داشته باشیم.
با عنایت بر مطالب بالا و همچنین میزان مصرف سالانه حدود 5/9 تن و هزینه تمام شده هر کیلوگرم هیزم در تاریخ  24/5/1402، پیش بینی می‌شود آدریان تهران سالانه حدود 70 میلیون تومان بودجه جهت تامین هیزم را نیاز خواهد داشت. بدیهی است با افزایش نرخ تورم این میزان تغییرات محسوسی خواهد داشت.
راهنمای کلی برای تامین هیزم مناسب آدریان
داده های پایه برای برنامه ریزی و کنترل دوره‌ای تامین هیزم:
گنجایش هر خاور (5/4 - 4) تن و گنجایش هر نیسان  (2 - 1) تن می‌باشد.
حداکثر گنجایش انبار چوب آرامگاه 11 تن و حداکثر گنجایش انبار چوب آدریان 7 تن می‌باشد.
به منظور وجود هیزم همیشگی و مناسب در انبار آرامگاه بایستی انتقال هیزم به آرامگاه هر 6 ماه (معادل یک خاور) برنامه ریزی شود. بدیهی است در صورت تامین هیزم از منابع دیگر و تکمیل گنجایش انبارها این دوره به تعویق خواهد افتاد.
با توجه به گنجایش انبار آدریان تهران انتقال هیزم به آدریان هر 3 ماه یک نیسان ضروری می‌باشد، بدیهی است بر حسب نیاز این زمان قابل تغییر خواهد بود.
در انتقال هیزم عُمده از مبداء (به عنوان مثال از یزد) تا آدریان، بایستی موارد زیر را جهت برنامه ریزی انتقال هیزم و هم جهت برآورد هزینه‌های آن درنظر گرفت:
هماهنگی‌های لازم با هیت اجرایی آرامگاه(قصرفیروزه)
تعیین پیمانکار تامین هیزم
هماهنگی با خاور جهت انتقال هیزم
بارگیری توسط پیمانکار
کسب مجوز از اداره منابع طبیعی مبداء جهت حمل هیزم به تهران
تخلیه در انبار هیزم آرامگاه
چیدمان هیزم در قفسه‌های انبار
بُرش هیزمهای بزرگ به ابعاد مورد اشاره در این گزارش
تامین نیسان جهت انتقال هیزم از انبار آرامگاه به آدریان
بارگیری از انبار آرامگاه به نیسان
حمل به آدریان و تخلیه و چیدمان در انبار هیزم آدریان
منابع پیشنهادی مالی
-         اختصاص بودجه سالانه جهت تامین هیزم از سوی انجمن زرتشتیان تهران که این میزان بر مبنای هزینه‌های امردادماه سال 1402 رقمی معادل 70 میلیون تومان می‌باشد.
-         فرهنگ سازی تامین هزینه هیزم توسط بهدینان
-         اختصاص صندوق خاص دریافت دهش برای تامین هیزم در آدریان
-         بررسی سایر موارد پیش بینی نشده
منابع پیشنهادی تامین هیزم
**     هیزم فروشان بومی تهران (با هدف تامین هیزم برای سوخت فعالیت دارند) که نیاز به گفتگو و توجیه ایشان مبنی بر تامین هیزم مناسب با مشخصات ذکر شده در این گزارش را دارد.
**     درخواست از باغداران همکیش جهت ارسال چوب‌های هرس شده درختان میوه با رعایت استانداردهای مشخص شده در این گزارش و هماهنگی با گروه مدیریت آدریان تهران
**     هرس دوره‌ای استاندارد درختان انار در باغ‌های انار آرامگاه در فصل مناسب و انبار کردن درست آنها جهت خشک شدن و بهره‌برداری در سالهای بعد
در آینده با بررسی و پژوهش بر روی چوبهای مناسب دیگر، منابع تامین آنها و حتی امکان کاشت درختان مورد نظر و تولید هیزم مورد نیاز آتش بهرام، می‌توان با پایبندی به اصول دین و آیین و فرهنگ زرتشتی که همانا احترام به چهارآخشیج نیز می‌باشد، همچنان آتش بهرام را افروخته نگاه داشت.